اعمال و رفتار ما دو نوع‌اند؛ برخی مربوط به خود ما هستند؛ مثل نماز و روزه و صدقه و کمک به فقراء و برخی دیگر دارای آثار اجتماعی‌اند، که این آثار گاهی خوب است و گاهی بد؛ گاهی عملی انجام می‌دهیم و باعث هدایت گروهی از مردم می‌شود، یا مسجدی بنا می‌کنیم که مردم از آن استفاده کنند و… .

روز قیامت، روزی است که به تعبیر قرآن که می‌فرماید: «یَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ [طارق/9] در آن روز كه اسرار پنهان، آشكار می‌شود» سرها و رازها آشکار می‌شود و تمام اعمال آدمی، خوب یا بد آن‌ها آشکار می‌شود و به آن‌ها رسیدگی ‌شده و انسان، تمام اعمال و عمل‌کرد عمر خود از ریز و درشت را خواهد دید؛ قرآن در این رابطه نیز می‌فرماید: «یُنَبَّۆُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّر؛ [قیامت/ 13] در آن روز، انسان را از تمام كارهایى كه از پیش یا پس فرستاده، آگاه می‌كنند».

امام باقر(علیه‌السلام) در تفسیر این آیه فرمودند: «مراد از آن‌چه پیش فرستاده است، خیرات و شرورى است كه خود، انجام داده و مراد از آن‌چه از پس فرستاده است، آن سنت‏‌ها و آثارى است كه از خود باقى گذارده، تا مردم بعد از او بدان عمل كنند. پس اگر آن سنت‏‌ها زشت باشد، به اندازه وِزر و وَبال و گناهى كه به مرتكبین می‌رسد، به همان اندازه به او نیز می‌رسد، بدون این‌كه از وزر و وبال مرتكبین آن گناهان، كم شود و اگر آن سنت‏‌ها نیكو باشند، به اندازه ثواب و پاداش و مزدى كه به مرتكبین می‌رسد به همان اندازه به او نیز می‌رسد؛ بدون این‌كه از ثواب و پاداش مرتكبین آن اعمال كم شود».

هم‌چنین پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْر ُمَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُنْقَصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْ‏ءٌ؛ هر کس سنت حسنه و نیکویی را بنا کند، اجر و مزد و پاداشی را می‌برد و هر کس تا روز قیامت به آن سنت عمل کند، اجر و مزدی برای او نیز به همراه دارد، بدون این‌که از اجر کسی که به آن عمل می‌کند کاسته شود».[1]

با توجه به این آیه و روایات ذیل آن، اعمال آدمی دو دسته هستند؛

صفحات: 1· 2

«علامة الشقاوة اربعه» چهار چیز نشانه بدبختی است:

«نسیان الذنوب الماضیه» فراموش كردن گناه

کسی که گناهی را انجام می دهد ولی خیلی راحت، فراموشش می کند، به مرحله ای خواهد رسید، که دیگر گناه برایش عادی می شود!

تازه خداوند در ابتدای آیه 10 از سوره کهف می فرماید: این دسته از افراد ستمکارترین افراد هستند!

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذُكِّرَ بِآیاتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْهَا وَ نَسِی مَا قَدَّمَتْ یدَاهُ (الکهف/57)

چه کسی ستمکارتر است از کسی که آیات پروردگارش به او تذکر داده شده، ولی از آن روی گرداند، و آنچه را انجام داده بود، فراموش کرد؟!

اینکه بعضی ها خیلی راحت ادعا می کنند: من که هیچ گناهی ندارم! از همین دسته افراد هستند، و ادعایی رو با تکبّر و غرور مطرح می کنند، که هیچ پیغمبر و امامی مطرح نکرده!

لذا شیطان خیالش از بابت این افراد راحت راحت است. به عبارتی فراموشی گناه موجب بیچارگی انسان می شود و انسان را از عیوب و نقاط ضعف خود غافل می سازد و در نهایت موجب خسارت در دنیا و آخرت خواهد شد.

از امام صادق- علیه السلام- نقل شده است که فرمودند: فراموش كردن و غفلت از معصیت و گناه، از بزرگترین عذاب ها و عقوبت هاى خداوند است در دنیا، و از موثرترین اسباب گرفتارى و سختى است در روز قیامت. و تا بنده مومن اشتغال به طاعت خدا و معرفت عیوب نفسانى خود داشته، و آنچه را كه به دین او صدمه و ضرر دارد ترک مى ‏كند؛ پس او از آفات دور و محفوظ بوده، و در دریاى رحمت پروردگار غوطه‏ ور خواهد شد. و چنین شخصى از جواهر حكمت و از لطائف معارف و حقایق استفاده خواهد كرد.

و اگر كسى در انجام وظائف خود غفلت ورزیده و معاصى خود را فراموش كرده، و تمام اعتماد و توجه و اتكاء او به قدرت و قوت و نیروى خود شد، به طور مسلم چنین آدمى رستگار نخواهد بود.( مصباح الشریعة/ ترجمه مصطفوى/ ص: 34)

نشخوار کردن ذهن

یکی از مسائلی که در دعاهای بسیاری من جمله دعای کمیل می بینیم نشخوار ذهنی است.

عبارت است از ” تکرار و مرور دائمی خطاهای گذشته و سرزنش کردن خود به خاطر آن ها “. این چیزی است که در همه ی دعاها می بینیم. مثلا در دعای کمیل، از اول تا آخرش داریم تکرار می کنیم که ما چه موجود بد و پست و حقیر و آلوده و کثیفی بوده ایم و لایق این بوده ایم که بدترین بلاها سرمان بیاید.

صفحات: 1· 2

ماه رمضان امسال خیلی گرم بود، روزهای گرم و پر از عطشی که خیلی ها عاشقانه صبر کردند و خم به ابرو نیاوردند، خیلی هایمان روزه گرفتیم و غر هم زیاد زدیم، خیلی هایمان برای رسیدن به پایان ماه، روز شماری میکردیم چون طاقتمان تمام شده بود.

امروز آن روزی است که یک ماه منتظرش بودیم، خیلی هایمان خوشحالیم و خیلی هایمان در عین خوشحالی غم بزرگی هم داریم که ماه خوب خدا بساطش را جمع می کند و می رود و نمی دانیم تا ماه رمضان بعدی به ما فرصت داده می شود یا خیر

خیلی هایمان پشیمانیم که ای کاش کمتر اعتراض می کردم ، من که بالاخره روزه ام را گرفتم چرا با حرف های نسنجیده از ارزشش کم  کردم؟

به هر حال ماه رمضان با همه سختی هایش با همه برکاتش با همه ربّناها و دعاهای  سحرش گذشت و دارد از این آخرین ایستگاه این آخرین روز هم عبور می کند و می رود، این روز هم مثل همه روزهایش با ارزش است فرصت مناسبی است که زرنگی کنیم به درگاه خداوند برای تقصیراتمان عذری بیاوریم، در همین یک روز خیلی کارها می توان انجام داد که مهمترینشان عبارتند از:

1. توبه و استتغفار

توبه از همه گناهانی که در این ماه مرتکب شدیم، همه نگاه های نامربوط، همه سخن های بیهوده، همه اسراف ها، اسراف در مصرف آب، اسراف در غذاخوردن، اسراف در خوابیدن و….

استغفار به خاطر همه رفتارهای بدی که در اثر ضعف گرسنگی با پدر و مادر داشتیم، همه پرخاشگری های موقع بیدار شدن سحر، و نق زدن های دم افطار که زحمات مادر مهربانمان را نادیده انگاشتیم.

و اگر در گذشته اند در این ماه رهایی اسیران خاک، هیچ قدمی برایشان بر نداشتیم، دریغ از یک استغفار برایشان یا خیرات و یا تلاوت قرآنی …

در این آخرین فرصت چقدر خوب است و بنشینم و بابت تک تک این ها از خداوند متعال عذر بخواهیم و دعا کنیم خداوند به حق ماه عزیز و پر برکتش ما را بیامرزد و از سر تقصیراتمان بگذرد.

صفحات: 1· 2

شب قدر، شبی است بزرگ. شبی که صاحب‌دلان در طول سال انتظار رسیدنش را می‌کشند. شبی که به گفته قرآن ملائکه از آسمان به زمین می‌آیند و تقدیر یک سال دیگر، برای بندگان رقم می‌خورد. شبی که می‌توان آن را آغازی نو دانست.

از همین رو در روایات اسلامی تأکیدات فراوانی بر بزرگداشت این شب عظیم به وسیله شب‌زنده‌داری، مناجات، خواندن قرآن و ادعیه، برپا داشتن نمازهای مستحبی و قرآن بر سر نهادن شده است. لکن باید توجه داشت که انجام این سنت‌های نیکو لطمه‌ای بر واجبات نزند و خسرانی جبران‌ناپذیر را به دنبال نداشته باشد. برخی از واجباتی که گاه در این شب مورد غفلت واقع می‌شوند در این مجال بررسی خواهند شد.

ورود ممنوع اول: ترک نماز صبح

معمولا چند ساعتی تا نماز صبح باقی است که شب‌زنده‌داران به خانه بازمی‌گردند و پس از خوردن سحری خواب بر چشمانشان مستولی می‌گردد. این بهترین زمان برای شیطان است تا دست به کار شده و اجر شب ‌زنده‌داران را ضایع کند. فرصتی مناسب برای ترک واجب به بهانه انجام مستحب. و بدا به حال کسانی که فریب شیطان را خورده و نتوانند بر خواب خوش چیره شوند. این در حالی است که صاحب لیالی قدر، امام علی (علیه السلام) در آخرین وصایای خویش به امام حسن (علیه السلام) فرمودند: «فرزندم ! تو را وصیت می کنم به نماز اول وقت».[1] و در این میان نماز صبح جایگاهی شریف‌تر از سایر نمازها دارد. در روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمده است: «کسی که نماز صبح نخواند قرآن از او بیزار است».[2]

ورود ممنوع دوم: نارضایتی پدر و مادر

شب قدر حال و هوایی دیگر دارد. هر کس دوست دارد به مکانی خاص رفته و با افرادی که می‌پسندد همنشین گردد. این شور و اشتیاق به ویژه در جوان‌ها رنگ و بویی دیگر دارد. در این میان والدین به دلائل گوناگون ممکن است با برخی از علائق فرزندان خویش مخالفت نمایند. به آن‌ها اجازه ندهند به تنهایی به هیئت بروند یا آنکه از آن‌ها بخواهند تا پاسی از شب نگذشته به خانه برگردند. شاید برخی از والدین به دلیل کهولت سن یا بیماری، توان شرکت در مراسم را نداشته باشند به همین خاطر از فرزندان خویش می‌خواهند در خانه مراسم را به جا آورند. در این میان مخالفت فرزندان با آنان امری غیرقابل قبول در محضر حضرت حق خواهد بود چرا که وظیفه فرزندان در قبال والدین بسیار سنگین است.

اسلام نیکی به پدر و مادر را در کنار عبادت خداوند قرار داده است و از مسلمین می‌خواهد تمام توان خویش را برای پاسداری از حقوق آنان به پا دارند. در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است: «گناهى كه مانع استجابت دعا مى‌شود و زندگى را تیره و تار مى‌كند، نافرمانى از پدر مادر است».[3] مگر نه اینکه در شب قدر دست نیاز به سوی بی‌نیاز بلند می‌گردد تا حاجات مادی و معنوی برآورده به خیر گردد؟! پس اعمال این شب با نارضایتی والدین تباه خواهند شد. امام هادی(علیه السلام) می‌فرمایند: «آزردن و نافرمانى پدر و مادر، ندارى مى‌آورد و به خوارى مى‌‏كشاند».[4]

صفحات: 1· 2

زمان هایی در زندگی انسان وجود دارد که انسان با بهره جستن از آن می تواند بهترین هایی، برای باقی روزهای زندگی خویش رقم زند. یکی از این اوقات، لیالی قدر است. شاید شما نیز در زمره افرادی باشید که به دنبال بهترین عمل و عبادت در طول این ایام هستند تا بدین واسطه نهایت استفاده را از این شب ها ببرید. از این رو به دنبال بهترین عمل و عبادت نیز خواهید بود، اگر می خواهید شب قدری متفاوت از شب های پیش داشته باشید، قدری به این نوشتار تأمل کنید.

شبی بهتر از هزار ماه

امام على علیه السلام مى فرماید: فرصت، چون ابر مى گذرد. پس فرصت هاى خوب را غنیمت شمرید. (منتخب میزان الحکمه) فرصت هایى كه در زندگى براى انسان پیش مى آید مثل طلا و بلكه ارزشمندتر است و باید قدر آن ها را دانست یکی از این فرصت ها شب قدر است اما با چه عملی می توان نهایت استفاده را از این شب برد؟

اعمال شب قدر

شب قدر آداب و اعمالی را به خود اختصاص داده است، از آن جمله می توان به شب زنده داری، غسل، دعا، واسطه قرار دادن قرآن و اهل بیت علیهم السلام، زیارت امام حسین علیه السلام و نماز اشاره داشت. حال آنکه، در کنار این اعمال می توان از عمل دیگری نام برد که به جرأت می توان گفت در میان سایر اعمال غریب واقع شده، و آن (تفکر) است.

بهترین عمل در شب قدر

اکثرا شب های قدر ما به خواندن قرآن و دعای جوشن کبیر، نماز و قرآن به سر گرفتن و استغفار به سر شده است، در خوب و نیکو بودن این اعمال شکی نیست اما سخن جای دیگری است، هدف از خواندن دعا چیست؟ چرا قرآن کریم در این شب نازل شده؟

یکی از دلایل عزت این شب نزول کتاب هدایت قرآن کریم و تمامی کتاب های مقدس در این شب است «ماه رمضان، ماهى كه قرآن در آن نازل شده است، تا هدایتى براى مردم و نشانه هایى روشن از هدایت و جدایى حق از باطل باشد». این شب، عزیز است چرا که، موجبات هدایت انسان به سوی خدا را فراهم می سازد، هدف رسیدن به خداست و این سفر الهی و لقاء خدا جز با قدم های معرفت ممکن نیست. آری اگر دعا، نماز، قرآن را بخوانی اما تدبری و تفکری در آن نباشد راه رسیدن به خدا بس سخت و دشوار خواهد شد.

صفحات: 1· 2

دائم الوضو بودن توفیقی است كه اگر به لطف خدا شامل حال انسان شود؛ دارای آثار و بركاتی فراوان می باشد. وضو بر وضو توجه انسان را نسبت به خداوند بیشتر می نماید و راه ذكر قلب را بر انسان می گشاید….

به همین دلیل است که از رسول خدا صلی الله وعلیه وآله روایت شده: لَا یُحَافِظُ عَلَى الْوُضُوءِ إِلَّا كُلُّ مُۆْمِنٍ(1): بر وضو مواظبت نمی كند مگر مومن. در روایات به چند اثر از دائم الوضو بودن اشاره شده است که به قرار زیر است:

1. تمام بدنت پاک می شود پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: هرکس به هنگام وضو ساختن ذکر خدا را بگوید، تمام بدنش پاک گردیده است.(2)

زیرا وقتی در جریان وضو داخل دهان، صورت، ساعدها، کف دست ها و جلوی سر و روی پاهای انسان تحریک شود قسمت اعظم قشر حسی تحریک می شود ،یعنی در حالی فقط چیزی که حدود 20 درصد سطح بدن در وضو مرطوب شده است بیش از 80 درصد ادمک حسی تحریک می شود؛ به عبارت دیگر اگر انسان به جای وضو کل بدن خود را می شست (غسل می کرد) چیز زیادی بر تحریک ناشی از وضو افزوده نمی شد.(3) چنانچه امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: هر کس ذکر خدا را به هنگام وضو بگوید، مانند این است که غسل کرده باشد.(4)

2. گناهانت بخشیده می شود رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: هنگامی که نمازگزار وضو می گیرد آثار و برکاتی به دنبال دارد از جمله وقتی که صورتش را می شوید آثار گناهان از چهره اش زدوده می شود، و زمانی که دو دستش را تا آرنج (مرفق) می شوید گناهانی که بوسیله دست هایش انجام داده از بین می رود، و آن وقت که سرش را مسح می کشد معصیّت هایی که به وسیله سرش انجام داده زدوده می شود، و آن وقت که پاهایش را مسح می کشد گناهانی که به کمک پاهایش انجام داده است از بین خواهد رفت، اگر کسی در اوّل وضو گرفتن«بسم الله الرّحمن الرّحیم» را (با دقّت و فهمیدن معنایش) بگوید تمام اعضایش از گناهان پاک می شود.(5)  

صفحات: 1· 2

این سۆال برایش پیش آمده بود که تکلیف ما که مالی نداریم چه می‌شود؟! آیا این انصاف است که تنها ثروتمندانی که در دنیا راحت بوده‌اند در آخرت نیز راحت باشند؟!

 کتاب‌های حدیثی را ورق زده بود … تفاسیر را خوانده بود … سخنان علمای دین را شنیده بود … حسرتی بزرگ جانش را فراگرفته بود. حسرت آنکه نمی‌تواند وقف کند. مال چندانی ندارد که آن را در راه خدا وقف نماید. اما دلش می‌خواست موقوفه‌ای از خود به جا گذارد تا در روز واپسین یاری‌رسانش باشد.

 حدیث پیامبر (صلی الله علیه و آله) که فرموده بودند “إِذَا مَاتَ ابْنُ آدَمَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ وَ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ بَعْدَ مَوْتِهِ وَ صَدَقَةٍ جَارِیَةٍ‏؛ انسانی که از دنیا می‌رود جز از ناحیه سه چیز پیوندش با دنیا قطع می‌شود: دانشی که از آن سود برده شود، یا صدقه جاری (وقف) یا فرزند صالحی که برایش دعا کند". (بحار الانوار، ج 2، ص 23) ذهنش را درگیر خود ساخته بود. این سۆال برایش پیش آمده بود که تکلیف ما که مالی نداریم چه می‌شود؟! آیا این انصاف است که تنها ثروتمندانی که در دنیا راحت بوده‌اند در آخرت نیز راحت باشند؟! تا آنکه پاسخ پرسش خویش را در لا به لای همان کتاب‌ها و سخنان یافت:

وقف در حد توان

بر اساس مبانی اسلامی و آنچه در قرآن و احادیث آمده است خداوند بساط رشد و کمال را برای همگان فراهم ساخته است. لکن این بدان معنا نیست که از همگان به یک شکل و به یک اندازه تکلیف خواسته باشد بلکه هر کس به اندازه قدر و منزلت مادی و معنوی خود مسئول خواهد بود. این اصل و قاعده‌ای است کلی که در تمام اصول و احکام شرع اسلام حاکم است و دامنه آن واجبات و مستحبات را در برگرفته است.

انسانی که قصد وقف کردن را داشته باشد از حداقل‌های موجودش نیز می‌تواند برای این کار استفاده نماید و اگر واقعا چیزی در اختیارش نیست امید است خداوند به نیت خیر او پاسخ دهد و ثواب و اجری نصیبش گرداند

وقف و بخشیدن اموال نیز از این اصل کلی مستثنی نخواهد بود. خداوند هنگام پاداش دادن به موقوفات بشر تنها به کمیت توجه ندارد. در نظر حضرت حق آنچه بیش از کمیت در اثربخشی وقف تأثیرگذار است میزان خلوص نیت است. در کنار آن نگاه می‌شود که فرد واقف چه بخش از اموال خویش را در راه خدا بخشیده است.

ادامه »

همه ما علاقمندیم دارای صفات نیکوی اخلاقی و فضائل نفسانی باشیم و نیز به دور از صفات زشت و عاری از رذائل نفسانی بوده باشیم، به این منظور روشن است که اول باید هر دو دسته از صفات شناخته شوند و پس از آن برای پیاده کردن دانسته ها تلاش نمود.

در این نوشتار مختصر نام این مرحله را «تزکیه» می گذاریم که البته نامی است برگرفته از قرآن مجید. قصد نگارنده- با اعتراف به تهی بودن خویش از فضائل و احتیاج زیاد به تطهیر درون- بیان چند نکته در زمینه عملیاتی نمودن آن دانسته هاست. یعنی نکاتی در باره «تزکیه نفس»

1- باید دانست تزکیه نفس به هیچ وجه عملی آسان نیست که بسیار دشوار است. تا جائیکه در روایات متعددی از تلاش برای آن به «جهاد» یا «مجاهده» تعبیر شده است. از آن جمله است روایات ذیل که از حضرت امیرالمۆمنین (صلوات الله علیه) در کتاب «تصنیف غررالحکم» نقل شده است: «الا و ان الجهاد ثمن الجنّة فمن جاهد نفسه مکلها و هی اکرم ثواب الله لمن عرفها» «افضل الجهاد مجاهدة المرء نفسه» «ثمرة المجاهدة قهر النفس» «انک ان جاهدت نفسک حوت رضی الله» «ان المجاهد نفسه و علی طاعة الله و عن معاصیه عندالله سبحانه بمنزلة برً شهید»؛ گونه ای از این روایات شریفه به این ترتیب است: «به هوش باشید! همانا جهاد کردن؛ بهای بهشت است پس هر آن کس که به جهاد با نفس خود پرداخت آن را مالک شد و این ارجمندترین ثواب برای کسی است که نفس خود را شناخته است»

ادامه »

 خشم در بعضى از روایات به آتش تعبیر شده چرا که اگر بى‌قید و بند، رها شد و آزادانه اعمال گردید، ریشه‌هاى سعادت فرد و جامعه را مى‌سوزاند و دین و دنیاى آدمى را بر باد مى‌دهد. 

غرایز، نیروهایى کور و بى‌شعورند و تنها ارضاى خود را مى‌طلبند، اگر تحت رهبرى عقل قرار گیرند و هر یک در جاى خود با اندازه‌گیرى صحیح اعمال شوند، مایه خوشبختى و سعادت خواهند بود و آدمى در شئون مختلف زندگى، از فواید آن‌ها بهره‌مند مى‌گردد و اگر خودسر و بى‌قید و بند باشند و در راه غلط و خلاف مصلحت به کار افتند، مصیبت‌هاى سخت و جبران‌ناپذیرى به بار مى‌آورند. یکى از این غرایز نیرومند، «خشم» است. این غریزه گران‌بها و مهمّ، نیروى دفاعى آدمى در برابر عوامل زیان‌بارى است که حیات، سلامت و هستى او را تهدید مى‌کند.  نکته مهمّ و قابل توجّه این است که آدمى، موارد کاربرد صحیح نیروى خشم را بشناسد، خطر واقعى را از غیر واقعى تمیز دهد و نیروى تهاجمى خشم را در راه غلط به کار نگیرد.

خشم آتشی سوزاننده

ادامه »

  آیات الهی و روایاتی كه از جانب ائمه اطهار برای سعادت و موفقیت ما در تمام ابعاد زندگی بیان شده است، نسخه هایی بسیار كاربردی برای مبارزه با تنفر و كینه توزی نسبت به افراد بیان شده است، توصیه هایی كه با بكارگیری آنها در زندگی می توانیم وجودی مملو از آرامش را تجربه كنیم كه به برخی از این توصیه ها اشاره می كنیم:

زندگی در اجتماع و در كنار همنوعان و تعامل با آنها یكی از ویژگی هایی  است كه هیچ انسانی نمی تواند از آن دوری كند، چرا كه انسان یك موجود اجتماعی آفریده شده است و برای رسیدن به اهداف خود نیازمند ارتباط و تعامل با دیگر افراد جامعه است .

از تهیه مواد غذایی گرفته تا تشكیل خانواده و شركت در تصمیم گیری های مهم جامعه همه و همه از جمله مواردی است كه ضرورت زندگی انسان در یك جامعه را تشكیل می دهد .

اما در این تعاملات و روابطی كه روزانه با هزاران نفر اعم از افرادی كه با آنها زندگی می كنیم و یا با آنها هم كار هستیم و یا در مسیر رفت و آمد خود با آنها برخورد می كنیم ،ممكن است سخنان و یا رفتاری از جانب ما و یا دیگران بروز و ظهور كند كه سبب كینه و نفرت و در مراحل بالاتر منجر به خشونت در گفتار و یا رفتار شود.

ادامه »