آیات قرآنی فراوانی در ارتباط با اقوام سابق و امتهای مختلف نازل شده است. می‌دانیم که تأکیدها و تکرارهای قرآن در ذکر حوادث امتهای سابق، بی‌حکمت نیست و به امت محمد صلی الله علیه و آله ارتباط مهمی دارد و در اینجا می‌خواهیم به این حکمت اشاره ‌کنیم

همچون بنی اسرائیل

قرآن اهمیت ویژه‌ای به شرح وقایع امتهای سابق داده است، مثلاً وقایع زمان موسی علیه السلام و عملکرد بنی‌اسرائیل  به تعبیرهای گوناگون و از زوایای مختلف در قرآن ذکر شده است. می‌دانیم که قرآن کتاب هدایت است،‌ بنابراین در نگاه خدای عالم، حوادث امتهای سابق به سرنوشت امت اسلامی بسیار مرتبط و پیوند خورده است و به طور ویژه حوادثی که بر بنی‌اسرائیل پیش آمده است در تاریخ امت ما نیز ظهور کرده یا خواهد کرد.

شاهدی که در این باره وجود دارد روایاتی است که مطابق آن رسول الله صلی الله علیه و آله می‌فرمایند که “در این امت هم همان اتفاقات امتهای سابق، مو به مو رخ خواهد داد:

یَكُونُ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ كُلُّ مَا كَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ حَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ وَ حَذْوَ الْقُذَّةِ بِالْقُذَّةِ . (من لا یحضره الفقیه، ج1، ص203) مردم پرسیدند منظورتان یهود و نصاری هستند؟ فرمودند: پس چه کسانی را می‌گویم؟ دست‌آویزهای اسلام را پاره پاره خواهید کرد و اولین چیزی را که از دینتان به هم می‌زنید، امانتداری و آخرینش نماز خواهد بود.” (بحارالانوار، ج28، ص8) تکرار شدن حوادث یهودیان و مسیحیان در اسلام ،‌ از طریق کتابهای اهل سنت نیز از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده است و ریشه قرآنی آن را از آیه نوزدهم سوره انشقاق می‌توانیم سراغ بگیریم که پس از سه سوگند تأمل برانگیز می‌فرماید:” قطعاً از حالی به حالی برخواهید نشست.”

“فَلَآ أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ  وَ الَّیْلِ وَ مَا وَسَقَ  وَ الْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَن‏ طَبَقٍ ؛

پس به روشنىِ میانه‏ى روز و شب سوگند نمى‏خورم. سوگند به شب و آنچه (شب) فرو پوشاند و سوگند به ماه، چون بدر تمام شود یقینا از حالى به حالى بر خواهید نشست.”

تکرار شدن عملکردها و حوادث تلخ و شیرین ما را امیدوار می‌سازد که در اثر ایمان،‌ عمل صالح و صبر ، به خوبی‌های سابقین دست خواهیم یافت و کمک الهی شامل ما نیز می‌شود. این حقیقت ضمناً هشدار می‌دهد که همه بدکرداریهای امتهای سابق در بین ما مسلمانان نیز تکرار می‌شود

گوساله پرستان امّت

پیامبر صلی الله علیه و آله در هنگام مرگ سعد بن معاذ فرمودند که “خدا بر تو رحمت آورد… اگر زنده می‌ماندی از آن گوساله‌ای که قرار است در اسلام نهاده شود جلوگیری می‌کردی.” (بحارالانوار،‌ج21،‌ص257)

جناب سلمان ، صحابی وفادار پیامبر صلی الله علیه و آله و امام علی علیه السلام نیز در دعوت مردم به بازگشت به ولایت امیرالمومنین علیه السلام ، بیان کردند که این کار غلط شما بر طبق سنت بنی‌اسرائیل است.(بحارالانوار، ج29، ص79)

نتایج فکری- عقیدتیِ تکرار وقایع

این حقیقت بسیار کاربردی است و دامنه آن به فهم مسائل بحث انگیز مذهبی نیز کشیده می‌شود و به کمک آن می‌توانیم با دید روشنتری درباره مسائلی مانند امامت ، غیبت و رجعت بیندیشیم و در اینجا به برخی از این کاربردها اشاره می‌کنیم:

1. رسول الله صلی الله علیه و آله دوازده وصی دارد ائمه اثنا عشر (علیهم السلام) که همان تعداد نقیبان بنی اسرائیل است. (بحارالانوار، ج36، ص271)

2. قرآن خبر می‌دهد که عیسی علیه السلام در گهواره به مردم گفت: “خدا مرا نبی قرار داده است” و یحیی علیه السلام در حال کودکی به نبوت رسید. در امت حضرت محمد صلی الله علیه و آله نیز امام جواد ، امام هادی و حضرت صاحب الامر  علیهم السلام در کودکی به مقام امامت رسیده‌اند.

3. موسی و هارون علیهماالسلام برادر و هر دو نبی و مرسل بودند ولی خدا نبوت را در نسل هارون علیه السلام که برادر کوچکتر بود قرار داد و با همین سنت، در امت حضرت محمد صلی الله علیه و آله خدا خلافت خویش را در نسل امام حسین علیه السلام که برادر کوچکتر است قرار داد و خدا را به سبب کارش نمی‌توان بازخواست نمود.(علل الشرایع، ج1، ص209، تأویل الآیات، ص540)

4. تولد موسی علیه السلام به صورت پنهانی صورت گرفت و تولد مهدی قائم علیه السلام نیز در شرایط مشابهی صورت پذیرفت.

5. درباره طول عمر صاحب الزمان علیه السلام نیز سنتی از طول عمر نوح و خضر علیهماالسلام جاری است.

6. در امتهای سابق مواردی از غیبت انبیاء علیهم السلام رخ داده است که غیبت عیسی علیه السلام نمونه‌ای از آن است و نمونه‌ آن در امت اسلامی غیبت صاحب الزمان علیه السلام است. (شرح آن در روایات جلد اول کتاب کمال الدین موجود است)

7. در سالهایی که بنی‌اسرائیل منتظر تولد موسی علیه السلام بودند موساهای دروغگویی ظاهر شدند که مثال آن در امت حضرت محمد صلی الله علیه و آله،‌ مدعیان دروغین مهدویت است.(کمال الدین، ج1، ص147)

ما با همه تاریخ مرتبط هستیم و گویی در همه اعصار زندگی کرده‌ایم و هر کس لازم است از راه محاسبه نفس، خود را بشناسد و آنگونه که گویی که در همه تاریخ زندگی کرده باشد، جایگاه خود را ببیند. از اینجاست که قرآن حتی اگر درباره مردگان سخن بگوید، کتابی برای زندگان است

8. قرآن گواهی می‌دهد که سابقاً نیز مردگانی زنده شده‌اند (مانند هزاران نفری که در آیه 243 سوره بقره از آنان سخن به میان آمده است) که نمونه‌ای از آن در امت حضرت محمد صلی الله علیه و آله به صورت رجعت رخ خواهد داد.

ما و تاریخ

دانستن سرگذشت سابقین، افقهای تازه‌ای در ذهن ما می‌گشاید تا با تحلیل بهتری بتوانیم سنتهای حوادث را در جامعه اسلامی درک کنیم. تکرار شدن عملکردها و حوادث تلخ و شیرین ما را امیدوار می‌سازد که در اثر ایمان،‌ عمل صالح و صبر ، به خوبی‌های سابقین دست خواهیم یافت و کمک الهی شامل ما نیز می‌شود. این حقیقت ضمناً هشدار می‌دهد که همه بدکرداریهای امتهای سابق در بین ما مسلمانان نیز تکرار می‌شود.

از این لحاظ متوجه می‌شویم که ما با همه تاریخ مرتبط هستیم و گویی در همه اعصار زندگی کرده‌ایم و هر کس لازم است از راه محاسبه نفس، خود را بشناسد و آنگونه که  گویی که در همه تاریخ زندگی کرده باشد، جایگاه خود را ببیند. از اینجاست که قرآن حتی اگر درباره مردگان سخن بگوید، کتابی برای زندگان است.

بنابراین در هنگام تلاوت قرآن،‌ آنجا که سخن از اقوام دیگر مانند فرزندان آدم، قوم نوح و هود و ابراهیم و سایر انبیاء علیهم السلام و به طور ویژه قضایای بنی‌اسرائیل به میان آمده نباید خود را از آن جدا بدانیم؛ بلکه همه این وقایع را باید اموری بدانیم که گویا عیناً برای خودمان رخ داده است و با زندگی ما نیز پیوند دارد و باید به طور جدی موضع خود را در قبال آن روشن کنیم.