گفتاری از آیت‌الله صفایی بوشهری، امام جمعه‌ی بوشهر درباره‌ی شخصیت

 و سلوك معنوی مرحوم حضرت آیت‌الله خوشوقت .

 شخصیت علمی حضرت آیت‌الله خوشوقت

مرحوم آیت‌الله خوشوقت در همه‌ی ابعاد معارف اسلامی -چه نظری و چه عملی و كاربردی- دارای قدرت بالای اجتهاد بودند. در معارف نظری مثل كلام، فلسفه، ادبیات، حدیث‌، لغت، صرف، نحو و منطق تبحر بسیار ویژه‌ای داشتند. در صحیفه‌ی سجادیه و نهج‌البلاغة كم‌نظیر بودند. در عرفان نظری صاحب‌نظر و در عرفان عملی صاحب سبك بودند.

 در فقه مجتهد مسلّم و دارای نوآوری‌ بودند. در اصول متبحر بودند. در تاریخ بسیار موشكافانه مسائل را بررسی می‌كردند و در تفسیر بی‌نظیر بودند. از كسانی بودند كه واقعاً قرآن را بیان، تفسیر و مصداق‌یابی می‌كردند.

 آقای خوشوقت از اساتید بزرگی مانند مرحوم علامه طباطبایی، حضرت آیت‌الله‌العظمی بروجردی، حضرت امام خمینی رحمه‌الله و مرحوم حائری استفاده كرده بودند.

 برای اساتیدشان و به‌ویژه حضرت امام رحمه‌الله و علامه طباطبایی احترام بسیاری قائل بودند. ایشان فقه حضرت امام را فقه اهل‌ بیت علیهم‌السلام در شرایط معاصر و فقهی می‌دانستند كه به‌درستی موضوع را درك كرده، مبانی فقهی را بر موضوعات منطبق كرده و راه را برای فقاهت دینی در صحنه‌ی عمل باز كرده است.

 می‌فرمودند: اولین گام برای سلوك، شناخت صراط مستقیم است؛ صراط مستقیمی كه خداوند از همه‌ی مؤمنان خواسته تا هر روز در نمازها ده مرتبه آن را از خداوند بخواهند: «إهدِنَــــا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ» می‌فرمودند: به همین خاطر، سوره‌ی فاتحه اولین سوره‌ی قرآن است و در هر نماز واجب شده است.

بلندهمت در تربیت جوانان مستعد

از ویژگی‌های حضرت آیت‌الله خوشوقت، همت بلند و كم‌نظیر ایشان در تربیت نفوس مستعد رشد بود. در طول هفته كه تهران تشریف داشتند، سه وعده نماز را در مسجدشان اقامه می‌كردند و بعد از هر نماز، می‌نشستند در خدمت مؤمنین و به پرسش‌های آنان پاسخ می‌دادند.

در منزلشان هم قبل و بعد از نماز پذیرای دوستان نزدیك بودند و نشست‌هایی با آنها داشتند. برنامه‌ی دعای كمیل در مسجد و برنامه‌ی ختم صلوات هم از برنامه‌های هفتگی ایشان در تهران بود.

60 سال سفر هفتگی به قم

سفر هفتگی به قم از برنامه‌های ثابت ایشان در حدود 60 سال بود. گاهی شرایط آمدن به قم سخت بود، اما ایشان خدمت به حوزه‌ی علمیه و مؤمنین را ترجیح می‌دادند و سختی‌ها را به جان می‌خریدند. بعد از پایان برنامه‌ها هم به سمت تهران حركت می‌كردند كه به نماز مغرب و عشا برسند و دعای كمیل را در خدمت مردم تهران باشند.

 گاهی ما به سبب بدی آب و هوا ایشان را از برگشتن به تهران منع می‌كردیم، اما ایشان می‌گفتند: مؤمنین شب‌های جمعه در مسجد جمع می‌شوند و من باید بروم.

ایشان چهارشنبه‌شب‌ها پس از اقامه‌ی نماز مغرب و عشا عازم قم می‌شدند. قبل از انقلاب برنامه‌ی ایشان در قم به این صورت بود كه به سبب رفاقتی كه با طلاب مدرسه‌ی حجتیه داشتند و خودشان در این مدرسه بودند، برای اقامت به این مدرسه می‌رفتند. تعریف كرده‌اند كه گاهی اواخر شب می‌رسیدند و طلاب خوابیده بودند.

 دلشان نمی‌آمد بروند درِ حجره را بزنند و این دوستان را بیدار كنند. گاهی تا صبح در حیاط مدرسه قدم می‌زدند تا اذان صبح شود یا این‌كه دوستانشان برای وضوی نماز شب از حجره بیرون بیایند. گاهی هم كه شب زود به قم می‌رسیدند، همان شب یك جلسه‌ی خصوصی برگزار می‌كردند.

 بعد از نماز صبح، در محضر یكی از طلابی كه از شاگردانشان بودند و اغلبِ ایشان امروز از بزرگان هستند، ختم صلوات می‌گرفتند. پس از ختم صلوات، روضه‌ای خوانده می‌شد و بعد مشرّف می‌شدند برای زیارت. بعد یك جلسه‌ی خصوصی هم با دوستان نزدیك در هنگام نهار داشتند. بعد از جلسه و اقامه‌ی نماز ظهر هم به سمت تهران حركت می‌كردند. این برنامه تا حدود 10 سال بعد از انقلاب ادامه داشت. بعد از این زمان، برنامه‌های ایشان در قم بیشتر شد.

 از حدود 20 سال پیش، شب‌ها بعد از آن‌كه به قم می‌رسیدند، یك جلسه‌ای تشكیل می‌شد با حضور دوستان نزدیكشان. بعد از نماز صبح هم جلسات ایشان شروع می‌شد. ابتدا یك جلسه‌ی نیمه‌خصوصی ختم صلوات و روضه داشتند و بعد از آن دو جلسه‌ی عمومی كه هر دو درس اخلاق بود.

 یكی در مدرسه‌ی صاحب‌الأمر كه ایشان این مدرسه را برای نخبگان تأسیس كرده بودند و دیگری جلسه‌ای كه در محل زینبیه برگزار می‌شد. جلسه‌ی مدرسه‌ی صاحب‌الأمر حدود ساعت 11 تمام می‌شد و بعد جلسه‌ی زینبیه بود كه تا حدود ساعت یك‌و‌نیم ادامه داشت. این جلسه اواخر در محل مسجد اعظم برگزار می‌شد.

  آخرین جلسه‌ی ایشان هم بسیار خصوصی بود كه در زمان صرف نهار و با حضور بعضی شاگردان ایشان برگزار می‌شد. مرحوم آیت‌الله خوشوقت در این جلسه به مباحثی از صحیفه‌ی سجادیه و نهج‌البلاغه می‌پرداختند كه تدریس این مباحث از حدود 15 سال پیش تاكنون ادامه داشت. 

مجلس ختم صلوات

 ایشان تقیّد عجیبی به جلسه‌ی ختم صلوات داشتند. به‌طوری كه قریب 60 سال، مجلس ختم صلوات برای اهل‌بیت علیهم‌السلام و قرائت حدیث كساء را دنبال می‌كردند. صلوات دعایی است كه قطعاً مستجاب است و به خود خداوند و ملائكه‌ی او نیز اختصاص دارد: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیمًا»1 بنابراین ختم صلوات، همنوا با عمل خداوند و ملائكه است. و سلام و صلوات و دعای خداوند و ملائكه كه برآورده می‌شود، به تبعش دعاهای مؤمنین هم برآورده می‌شود.

علاوه بر آن، فرستادن هر صلوات ده حسنه دارد و ده سیّئه را از انسان برمی‌دارد.

در این اواخر، ایشان دو مجلس ختم صلوات داشتند. یكی در تهران و یك مجلس ختم صلوات هم در قم برگزار می‌كردند. مجلس ختم صلوات این‌گونه بود كه ابتدا حدیث كساء خوانده می‌شد و بعد برای هر معصوم هزار صلوات می‌فرستادند و برای همه‌ی مؤمنین و نیازمندان دعا می‌كردند؛ به‌ویژه برای پیروزی انقلاب اسلامی و نابودی جبهه‌ی استكبار. در واقع چهارده‌هزار صلوات در بین حاضران در مجلس توزیع می‌شد.

 گاهی می‌شد مثلاً چهارده نفر بودند و هر نفر هزار صلوات برای یك معصوم می‌فرستاد. گاهی هم كه جمعیت بیشتر بود، هر نفر مثلاً صد صلوات برای یك معصوم می‌فرستاد و در مجلس سكوت محض حكم‌فرما بود. گاهی هم كه حدیث كساء در ابتدای جلسه خوانده نمی‌شد، آن را در پایان مجلس قرائت می‌كردند. در بیشتر مواقع هم پایان مجلس با روضه‌خوانی بود.

 طریقت آیت‌الله خوشوقت بر مبنای مكتب اهل ‌بیت علیهم‌السلام و بر دو پایه‌ی قرآن و عترت بود. ساختار شخصیتی ایشان كاملاً قرآنی بود. ایشان خود را با مبانی قرآنی و حدیثی سلوك معماری كردند و هر دوی این‌ها او را به سمت توحید محض برد.

از ویژگی‌های حضرت آقای خوشوقت، علاقه‌ی بسیار ایشان به مراكز زیارتی بود؛ از جمله به مدینه، مسجدالحرام، عتبات و قم. قبل از انقلاب ایشان ماه‌ها در نجف ساكن بودند و آن‌جا كارهای علمی و سلوكی خود را انجام می‌دادند. همچنین بسیار علاقه‌مند به قم بودند و گاهی كه از قم به طرف تهران خارج می‌شدند، صورت خود را برمی‌گرداندند و دوباره قم را نگاه می‌كردند. این علاقه به خاطر وجود حرم كریمه‌ی اهل‌بیت علیهاالسلام و نفوس الهی حاضر در این شهر بود.

  مقید بودند كه هر هفته به زیارت حضرت معصومه بروند، مگر این‌كه شرایط خاص یا سفری پیش می‌آمد یا این‌كه در قم، طلاب اطراف ایشان را یك‌باره می‌گرفتند و آقا نمی‌توانست از نزدیك به زیارت حضرت برود. در آن صورت از همان محل حضرت را زیارت می‌كردند.

 یكی از كارهای آیت‌الله خوشوقت كه با كمك شاگردان و علاقه‌مندان ایشان انجام می‌گرفت، سفرهای تربیتی-زیارتی بود. سفر به مشهد مقدس، عتبات و عمره از جمله‌ی این برنامه‌ها بود كه جمعی از مؤمنین با ایشان همراه می‌شدند.

پی‌نوشت‌ها:

1. سوره‌ی مباركه‌ی احزاب، آیه‌ی 56: همانا خدا و فرشتگانش همواره بر پیامبر درود مى‌فرستند، اى كسانى كه ایمان آورده‌‌اید بر او درود فرستید و سلام گویید و كاملاً تسلیم (فرمان او) باشید.

منبع:

پایگاه مقام معظم رهبری

تهیه و تنظیم: حق دوست؛ گروه حوزه علمیه تبیان