براى پیشرفت و پیروزى بر مشكلات دو ركن اساسى لازم است، یكى پایگاه نیرومند درونى و دیگر تكیه گاه محكم برونى، در آیات قرآن به این دو ركن اساسى با تعبیر “صبر” و “صلوة” اشاره شده است: صبر آن حالت استقامت و شكیبایى و ایستادگى در جبهه مشكلات است، و نماز پیوندى است با خدا و وسیله ارتباطى است با این تكیه گاه محكم.

الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَیْهِ راجِعُونَ(بقره آیه 46)

(خاشعان) كسانى هستند كه به (قیامت و) ملاقات (با حساب) پروردگارشان و بازگشت به او ایمان دارند.

در مقاله قبل پیرامون این آیه توضیحاتی ذكر شد و دراین مقاله به نكته مهم این آیه می پردازیم:

لقاء اللَّه” چیست؟

تعبیر به” لقاء اللَّه” در قرآن مجید كراراً آمده است، و همه به معنى حضور در صحنه قیامت مى‏باشد، بدیهى است منظور از ” لقاء ” و ملاقات خداوند ملاقات حسى، مانند ملاقات افراد بشر با یكدیگر نیست، چرا اینكه خداوند نه جسم است و نه رنگ و مكان دارد كه با چشم ظاهر دیده شود، بلكه منظور یا مشاهده آثار قدرت او در صحنه قیامت و پاداش ها و كیفرها و نعمتها و عذاب هاى او است، چنان كه گروهى از مفسران گفته‏اند.

یا به معنى یك نوع شهود باطنى و قلبى است، زیرا انسان گاه به جایى مى‏رسد كه گویى خدا را با چشم دل در برابر خود مشاهده مى‏كند، به طورى كه هیچ گونه شك و تردیدى براى او باقى نمى‏ماند.

این حالت ممكن است بر اثر پاكى و تقوا و عبادت و تهذیب نفس در این دنیا براى گروهى پیدا شود، چنان كه در نهج البلاغه مى‏خوانیم: یكى از دوستان دانشمند على (علیه السلام) به نام” ذعلب یمانى” از امام (علیه السلام) پرسید” هل رایت ربك":” آیا خداى خود را دیده‏اى"؟!

امام (علیه السلام) فرمودند: «أ فاعبد ما لا ارى» آیا خدایى را كه نبینم پرستش كنم"؟! و هنگامى كه او توضیح بیشتر خواست امام اضافه كردند: لا تدركه العیون بمشاهدة العیان و لكن تدركه القلوب بحقائق الایمان‏. ” چشم هاى ظاهر هرگز او را مشاهده نكنند، بلكه قلب ها به وسیله نور ایمان او را درك مى‏نمایند” (نهج البلاغه كلام 179)

ولى این حالت شهود باطنى در قیامت براى همگان پیدا مى‏شود، چرا كه آثار عظمت و قدرت خدا در آنجا آن چنان آشكار است كه هر كوردلى هم ایمان قطعى پیدا مى‏كند.

 

راه پیروزى بر مشكلات‏!!

وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعِینَ (بقره 45)

و از صبر و نماز یارى جویید و این كار جز براى خاشعان، گران و سنگین است.

هنگامى كه مشكل مهمى براى على (علیه السلام) پیش مى‏آمد به نماز بر مى‏خاست سپس این آیه را تلاوت مى‏فرمود” وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ”

 در مقاله قبل توضیحاتی پیرامون این آیه نیز ذكر كردیم و در این مقاله به نكته مهم آن می پردازیم:

 براى پیشرفت و پیروزى بر مشكلات دو ركن اساسى لازم است، یكى پایگاه نیرومند درونى و دیگر تكیه گاه محكم برونى، در آیات قرآن به این دو ركن اساسى با تعبیر “صبر” و “صلوة” اشاره شده است: صبر آن حالت استقامت و شكیبایى و ایستادگى در جبهه مشكلات است، و نماز پیوندى است با خدا و وسیله ارتباطى است با این تكیه گاه محكم.

گر چه كلمه “صبر” در روایات فراوانى به روزه تفسیر شده است، ولى مسلماً منحصر به روزه نیست، بلكه ذكر روزه به عنوان یك مصداق بارز و روشن آن است، زیرا انسان در پرتو این عبادت بزرگ اراده‏اى نیرومند و ایمانى استوار پیدا مى‏كند و حاكمیت عقلش بر هوس هایش مسلم مى‏گردد.

مفسران بزرگ در تفسیر این آیه نقل كرده‏اند كه رسول گرامى اسلام هر گاه با مشكلى روبرو مى‏شد كه او را ناراحت مى‏كرد از نماز و روزه مدد مى‏گرفت. (مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث)

و نیز از امام صادق (علیه السلام) نقل شده كه فرمودند: “هنگامى كه با غمى از غم هاى دنیا روبرو مى‏شوید وضو گرفته، به مسجد بروید، نماز بخوانید و دعا كنید، زیرا خداوند دستور داده “وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ” (مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث)

توجه به نماز و راز و نیاز با پروردگار نیروى تازه‏اى در انسان ایجاد مى‏كند و او را براى رویارویى با مشكلات نیرو مى‏بخشد.

در كتاب” كافى” از امام صادق (علیه السلام) مى‏خوانیم :

«كان على (علیه السلام) اذا اهاله امر فزع قام الى الصلاة ثم تلا هذه الایة و استعینوا بالصبر و الصلاة» “ هنگامى كه مشكل مهمى براى امام على (علیه السلام) پیش مى‏آمد به نماز بر مى‏خاست سپس این آیه را تلاوت مى‏فرمود” وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ".

آرى نماز انسان را به قدرت لایزالى پیوند مى‏دهد كه همه مشكلات براى او سهل و آسان است و همین احساس سبب مى‏شود كه انسان در برابر حوادث نیرومند و خونسرد باشد.

 

نجات از سلطه‏ى طاغوت، از بزرگ‏ترین نعمت‏هاى الهى!!

 یا بَنِی إِسْرائِیلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْكُمْ وَ أَنِّی فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِینَ (بقره 47)

اى بنى اسرائیل! نعمتم را كه به شما ارزانى داشتم، بیاد آورید و این كه من شما را بر جهانیان برترى بخشیدم.

براى پیشرفت و پیروزى بر مشكلات دو ركن اساسى لازم است، یكى پایگاه نیرومند درونى و دیگر تكیه گاه محكم برونى، در آیات قرآن به این دو ركن اساسى با تعبیر” صبر” و” صلوة” اشاره شده است: صبر آن حالت استقامت و شكیبایى و ایستادگى در جبهه مشكلات است، و نماز پیوندى است با خدا و وسیله ارتباطى است با این تكیه گاه محكم

 

این آیه، از فرزندان و نسل حضرت یعقوب مى‏خواهد كه براى معرفت بیشتر خداوند و زنده شدن روح شكرگزارى و دلگرم شدن به نعمت‏هاى الهى، از آن موهبت‏ها و نعمت‏ها یاد كنند.

 

این نعمت ها دامنه گسترده‏اى دارد، از نعمت هدایت و ایمان گرفته تا رهایى از چنگال فرعونیان و باز یافتن عظمت و استقلال همه را شامل مى‏شود.

شاید بعضى تصور كنند كه منظور از ” فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِینَ“ این باشد كه آنها را بر تمام جهانیان در تمام ادوار برترى بخشیده است. ولى با توجه به سایر آیات قرآن روشن مى‏شود كه مقصود برترى آنها نسبت به افراد محیط و عصر خودشان است زیرا در قرآن مى‏خوانیم” كُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ …“ شما (مسلمانان) بهترین امتى بودید كه براى نفع انسانها آفریده شده‏اید.” (آل عمران آیه 110)

و در جاى دیگر درباره بنى اسرائیل مى‏خوانیم: “وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ كانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا” ما این مستضعفان را وارث مشرق و مغرب زمین كردیم” (سوره اعراف آیه 137) روشن است كه بنى اسرائیل در آن زمان وارث تمام جهان نشدند پس مقصود این است كه وارث شرق و غرب منطقه خودشان گشتند بنابراین فضیلت آنها بر جهانیان نیز برترى نسبت به افراد همان محیط است.

همچنین ممكن است مراد از برترى، پیروزى حضرت موسى و قوم بنى اسرائیل بر فرعونیان باشد، نه برترى اخلاقى و اعتقادى. (جاثیه، 16) زیرا قرآن بارها از بهانه‏جویى‏هاى بى‏مورد و بى‏اعتقادى آنها انتقاد مى‏كند.

 

پیام‏های آیه:

1ـ نعمت و فضیلت بدست خداوند است. «نِعْمَتِیَ»، «أَنْعَمْتُ»، «فضلت»

2ـ نجات از سلطه‏ى طاغوت، از بزرگ‏ترین نعمت‏هاى الهى است. «نِعْمَتِیَ»، «فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِینَ»