یکی از شبهات موجود در حوزه تاریخ اسلام این است که آیا کاروان اسرای کربلا و خاندان مطهر حضرت سیدالشهداء علیه السلام در بازگشت از شام ،در نخستین اربعین شهدای كربلا به به صحرای تفتیده نینوا بازگشته‌اند یا نه؟ در بیان اهمیت این بحث تاریخی، همین بس که نخستین باز دو تن از علمای طراز اول شیعه، سید بن طاووس در کتاب مشهور خود به نام « اللهوف علی قتل الطفوف » و محدث نوری در کتاب « لۆلۆ و مرجان » در درستی مسئله ورود کاروان عاشورا در نخستین اربعین به سرزمین کربلا  دچار تردید و ارائه شبهه شدند. بعدها این تردید به آثار شفاهی و کتبی شاگردان آن دو عالم برجسته راه یافت و بدین‌گونه مدخل مهمی در کتب دینی شیعه و حتی سنی برای بحث بوجود آمد.

دلیل عمده آن دسته از علمایی که در این مسئله تردید داشتند و دارند، بُعد مسافت میان سرزمین شام و عراق (دمشق و کربلا) می‌باشد. این افراد معتقدند چگونه ممکن است کاروان عاشورا در طول 40 روز، مسافت طولانی کربلا تا شام را در ضمنِ اقامت در برخی شهرهای بین راه سر کند و پس از مدتی توقف در شام، دوباره همان مسیر را باز گردد. بنابر این، کاروان عاشورا یا در بیستم صفر سال 62 قمری (یک سال پس از شهادت) وارد کربلا شده و یا در اربعین دوم حضرت سید‌الشهدا علیه السلام (80 روز پس از شهادت) به آن مکان مقدس وارد آمده است.

در این میان، مجاهد نستوه شهید آیت ‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی در کتاب «تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید‌الشهدا علیه السلام» با بررسی منابع دینی، تاریخی و فقهی و پژوهش در آثار و اقوال « تاریخ عاشورا» با ارائه دلایل عقلی و نقلی، غبار تردید از چهرة این مسئله بر می‌دارد.

شهید آیت الله قاضی طباطبایی در مقدمه این کتاب آورده است:

«در میان شیعه روز اربعین سیدالشهداء علیه السلام که روز بیستم صفر است، شهرت بسیار دارد و عموما آن روز را روز ورود اهل بیت علیهم السلام پس از خلاصی از اسارت شام به کربلا می‌دانند و از ائمه اهل بیت اطهار علیهم السلام زیارت مخصوصی برای آن روز وارد شده و از علمای امامیه تا قرن هفتم هجری شبهه و اشکالی در این موضوع دیده نشده است و اول کسی که شبهه کرده غیر از سید اجل اعظم سیدرضی الدین علی بن طاووس حسنی(قدس سره) در کتاب اقبال سراغ نداریم».

نویسنده دانشمند و موشکاف در ضمن مباحثی که در این کتاب برای اثبات عقیده خود و کشف حقیقت مطرح کرده، از موضوعات مختلف تاریخی، اجتماعی، سیاسی، علمی، فقهی و… سخن به میان آورده است. در واقع از مطالعه کتاب اربعین آیت‌الله قاضی طباطبایی می‌توان چنین استنباط کرد که آن روحانی مبارز در عین حال که مجاهد فی سبیل الله بود، یک محقق توانا و عالم دقیق النظر نیز به شمار می ‌رفت

جالب اینکه وی عمدتاً با بهره‌گیری از آثار علمای طراز اول تشیع، اثبات می‌کند که کاروان امام حسین (ع) در همان اربعین اول حضرت سید‌الشهدا وارد کربلا شده است.  آیت الله قاضی می نویسد:

«کسی که در این اواخر بسیار پافشاری در شبهه و اشکال راجع به اربعین کرده و اصرار بر آن ورزیده، عبارت از علامه متبحر محدث حاج میرزا حسین نوری(ره) صاحب کتاب مستدرک الوسائل است که در کتاب خود «لۆلۆ مرجان» هرچه می‌توانسته خواسته موضوع آمدن اسرای اهل بیت علیهم السلام را در اربعین اول سال 61 هجرت نفی نماید، بلکه همت داشته که از محالات بشمارد و بعد از وی شاگردانش تبعا به استاد خودشان که طبعا در این‌گونه امور و امثال آن پا فراتر می‌گذارند و شدت پیدا می‌کنند و از روی تعصب استاد و شاگردی در این صدد می‌شوند که ادعای استاد را به مرحله واقعی و حقیقت برسانند؛ موضوع اربعین اول را که اسراء اهل بیت علیهم السلام به کربلا آمده باشند از اکاذیب شمرده و آن دیگری آن را افسانه و از اساطیر به حساب آورده‌اند». 

کتاب «تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید‌الشهدا علیه السلام » باتوجه به روح علمی حاکم بر آن، یک اثر پژوهشی و تحقیقاتی است. چرا که مۆلف در این اثر می‌کوشد، با مراجعه به منابع بیشمار، پرده ار رخسار عروسِ مطلوب حقیقت براندازد فلذا نمی‌توان گفت که بخشی از اثر آیت‌الله قاضی، علمی، و بخش دیگری از آن، غیرعلمی است.

نویسنده دانشمند و موشکاف در ضمن مباحثی که در این کتاب برای اثبات عقیده خود و کشف حقیقت مطرح کرده، از موضوعات مختلف تاریخی، اجتماعی، سیاسی، علمی، فقهی و… سخن به میان آورده است. در واقع از مطالعه کتاب اربعین آیت‌الله قاضی طباطبایی می‌توان چنین استنباط کرد که آن روحانی مبارز در عین حال که مجاهد فی سبیل الله بود، یک محقق توانا و عالم دقیق النظر نیز به شمار می‌رفت.

نسخه اصلی کتاب که با دستخط شهید قاضی در کتابخانه شخصی آن عالم مجاهد نگهداری می شود، بیش از هزار صفحه دارد. چاپ اول این اثر در دو هزار و 300 نسخه و 680 صفحه در ربیع الاول سال 1393 هجری قمری مطابق با فروردین 1352 در چاپ میهن تبریز به زیور طبع آراسته شد و پس از آن، کتاب از سوی سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به چاپ ششم نیز رسیده است.

منبع: سایت تبیان