اختلاف افراد مردم در دارایى و فقر، و عافیت و صحت، و اولاد و سایر چیزهایى است كه رزق شمرده مى‏شود، با اینكه هر فرد از افراد بشر را كه در نظر بگیرى مى‏بینى كه او هم مى‏خواهد از ارزاق نهایت درجه‏اش را كه دیگر بیش از آن تصور ندارد دارا باشد. اما مى‏بینیم كه هیچ یك از افراد به چنین آرزویى نمى‏رسند، و به همه آنچه كه آرزومندند و آنچه كه دوست مى‏دارند نائل نمى‏شوند، از اینجا مى‏فهمیم كه ارزاق به دست انسان نیست چون اگر مى‏بود هیچ فرد فقیر و محتاجى در هیچ یك از مصادیق رزق یافت نمى‏شد بلكه هیچ دو نفرى در داشتن ارزاق، مختلف و متفاوت پیدا نمى‏شد، پس اختلافى كه در آنان مى‏بینیم روشن‏ترین دلیل است بر اینكه رزق دنیا به وسیله مشیتى از خدا در بین خلق تقسیم شده، نه به مشیت انسان.

علاوه بر اینكه اراده و عمل انسانها در به دست آوردن رزق یكى از صدها شرائط آن است، و بقیه شرائطش در دست آدمى نیست، و از انواع رزق آنچه مطلوب هر كسى است وقتى به دست مى‏آید كه همه آن شرائط دست به دست هم دهند، و اجتماع این شرائط به دست خدایى است كه تمامى شرائط و اسباب به او منتهى مى‏شود.

همه اینها كه گفتیم در باره مال بود، و اما جاه و آبرو آن نیز از ناحیه خدا تقسیم مى‏شود، چون متوقف بر صفات مخصوصى است كه به خاطر آن درجات انسان در جامعه بالا مى‏رود، و با بالا رفتن درجات مى‏تواند پایین دستان خود را تسخیر كند و در تحت فرمان خود درآورد، و آن صفات عبارت است از فطانت، زیركى، شجاعت، علو همت، قاطعیت عزم، داشتن ثروت، قوم و قبیله و امثال اینها، كه جز به صنع خداى سبحان براى كسى دست نمى‏دهد، هم چنان كه فرموده:” وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیًّا- ما بعضى از ایشان را به درجاتى ما فوق بعضى دیگر كردیم تا بعضى بعضى دیگر را مسخر خود كنند".

پس، از مجموع دو جمله، یعنى جمله” نَحْنُ قَسَمْنا …"، و جمله” وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ …"، استفاده شد كه تقسیم كننده ارزاق مادى و معنوى (جاه) در بین مردم، خداى سبحان است، و لا غیر. امام على علیه السلام  می فرمایند: اختیار كم و زیاد شدن روزى ها جز در دست روزى رسان نیست. فرمان [الهى به آنچه مقدّر است] همچون قطره هاى باران، از آسمان به زمین فرود مى آید، به هر كس كم و بیش، آنچه سهم اوست مى رسد. پس، اگر یكى از شما در خانواده یا مال یا جان و توان برادرش، اندك فزونى دید، این نباید مایه فتنه (فساد) او شود. (میزان الحکمه)

اگر به روزی رسانی خدا مرددی از این نکته عبرت بگیر:

از جمله اندرزهاى لقمان به فرزندش این بود كه: فرزندم! كسى كه در به دست آوردن روزى، یقینش [به خدا] اندك و نیّتش [به روزى رسان] سست است، باید از این نكته عبرت آموزد كه خداوند تبارك و تعالى او را در سه مرحله از خلقتش روزى داد، بدون آن كه خودش در آنها تلاش و تدبیرى داشته باشد. پس، خداوند تبارك و تعالى در مرحله چهارم نیز روزى او را خواهد داد … [مرحله اول] در رحم مادرش … و [مرحله دوم ]از شیر مادرش … و [مرحله سوم ]از درآمد والدینش روزى او را داد … تا آن كه بزرگ و فهمیده شد و مستقلاً به كسب درآمد پرداخت.

در این هنگام، بر خود سخت گرفت و به پروردگارش بدگمان شد و از ترس تنگدستى و یقین نداشتن به جایگزین كردن نعمت از سوى خداوند تبارك و تعالى، حقوق [خدا و مردم] در مال خود را نادیده گرفت و خود و خانواده اش را در سختى و تنگنا قرار داد . در وحىِ گذشته (به انبیاى پیشین) آمده است: اى آدمى زاده! من تو را از خاك و سپس از نطفه بیافریدم و در آفرینش تو ناتوان نماندم. آیا رساندنِ به موقعِ گرده نانى به تو، مرا درمانده مى سازد؟. ( میزان الحكمه ج4،محمد محمدی ری شهری)

از امام علی علیه السلام پرسیدند اگر در خانه مردى را به رویش بندند، روزى او از كجا خواهد آمد؟ فرمود: از آن جایى كه مرگ او مى‏آید. (نهج البلاغة / ترجمه دشتى، حكمت 356) توسعه رزق‏ و روزى‏ انسان بستگى به پر حرصى و طمع زیاد ندارد و اراده دیگران جلو او را نمیتواند بگیرد كه اگر كسى بخواهد از رزق مقدار خود بگریزد مانند فرار از مرگ حتما آن روزى مقدر خواهد رسید همان طورى كه مرگ انسان مسلما فرا خواهد رسید(بحار الأنوارترجمه موسوى همدانى ؛ ج‏1 ؛ ص142)

و سخن آخر از زبان لقمان حکیم که به فرزندش فرمودند:

اى فرزند غنى‏ترین مردم كسى است كه قانع باشد به آنچه كه خود دارد و فقیرترین مردم كسى است كه چشم بمال دیگران دوخته باشد، باید اى پسر چشم بپوشى از آنچه كه مردم دارند و طمع در مال دیگران نكن و اطمینان داشته باش بوعده خداوند و جدیّت و كوشش نما در واجبات و اوامر او، و واگذار آنچه را كه خداوند براى تو ضامن شده (و آن رزق‏ و روزى‏ تو است)، و در تمام امور توكل بخدا داشته باش كه كفایت امور تو را خواهد كرد، و زمانى كه نماز را بجا آوردى نماز آخر عمر خود بدان. (إرشاد القلوب / ترجمه مسترحمى، ج‏1، ص: 167)

صفحات: 1· 2