پدر و مادر دو اصل و ریشه حیات و هستی انسان هستند که اکثر صفات و نکات حساس را به فرزندان منتقل کرده و به ارث می گذارند.وابستگی جسمانی و روحانی انسانها به والدین در حدی است که در هیچ حال و شرایطی هیچکس مجاز به قطع وجدایی با آنها نمی باشد. 

نیکی به پدر و مادر در نهج البلاغه

«فَحَقُّ الْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ أَنْ یُطِیعَهُ فِی كُلِّ شَیْءٍ إِلاَّ فِی مَعْصِیَةِ اللهِ سُبْحَانَهُ»(1) ؛ مى فرماید: حق پدر بر فرزند این‏است كه در همه چیز جز در معصیت‏خدا اطاعتش كند.

یكى از ضروریات دین نیكى به پدر و مادر، و اطاعت آن دو، و نیازردن ایشان است كه صریح قرآن كریم است كه در چندین آیه پس از امر به پرستش پروردگار و شریك قرار ندادن براى او، امر باحسان به پدر و مادر فرموده، كه احسان معنى لغوى آن نیكوئى كردن درباره كسى و نیكى كردن و نیكى و بخشش است اما درباره پدر و مادر چند معنى شده است نیكو با ایشان معاشرت كردن، به مشقت نیانداختن آندوست قبل از احتیاج حاجت ایشان را بر آوردن، بزرگ داشتن آن دو، و مهربانى كردن و دعاى خیر و انفاق نیكو در حق ایشان رعایت كردن و گفتار نیكو و تواضع و فروتنى براى ایشان كردنست. حضرت موسى بن جعفر علیه السلام فرمود: مردى از رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم پرسید: حق پدر بر فرزندش چیست؟ فرمود: او را بنامش نخواند و جلو اش راه نرود و پیش از او ننشیند و باعث دشنام او نشود؛ {یعنى كارى نكند كه مردم پدرش را دشنام دهند.} (2)

 

پاداش نیکی به والدین و جزای عاق والدین

احایث در فضیلت احسان و بر یعنى فرمانبردارى از پدر و مادر، و در مذمت عقوق یعنى آزردن و نافرمانى كردن پدر و مادر از حد تواتر گذشته كه به چند حدیث اشاره مى شود .

رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: “نیکی و احسان به پدر و مادر از نماز و روزه و حج و عمره و جهاد افضل و ثوابش بیشتر است."(3)

همچنین ایشان فرمودند: “نگاه محبت آمیز به چهره پدر و مادر عبادت است."(4)

حضرت صادق “علیه السلام” فرمود: هر كس به پدر و مادرش نظر دشمنى كند در صورتى كه آن دو به او ستم كرده باشند خداوند نمازش را نپذیرد “چه برسد به آنكه به او ستم نكرده باشند” و باز فرمود: اگر خداوند چیزى را “در آزردن پدر و مادر” كمتر از اف مى دانست از آن نهى مى كرد و آن كمترین مراتب آزردن است و از جمله ى آزردن است كه كسى به پدر و مادر خود خیره نگاه كند.

در اصول كافی از حضرت باقر علیه السلام روایت كرده فرمود: همانا بنده اى نسبت به پدر و مادر خویش در زمان حیاتشان نیكوكار است سپس آنها مى میرند و او بدهى آنها را نمى پردازد و براى آنها آمرزش نمى خواهد پس خدا او را عاق و نافرمان مى نویسد

 

 حضرت باقر علیه السلام روایت كرده فرمود: در بنى اسرائیل عابدى بود نامش جریح بود در صومعه ى عبادت مى كرد روزى مادرش نزد او آمد در حالى كه نماز مى خواند او را صدا زد جواب نداد مادر رفت مجدد آمد او را صدا زد به او توجهى نكرد پس برگشت دفعه سوم آمد او را صدا زد جواب نداد و باو صحبت نكرد پس بازگشت در حالى كه مى گفت از اله بنى اسرائیل مى خواهم كه ترا نصرت و یارى نفرماید، چون فردا شد زن بدكارى آمد نزد صومعه او نشست در حالى كه درد زایمان او را گرفت بود پس ادعا كرد كه این بچه از جریح است، در بنى اسرائیل خبر آن آشكار شد كه كسى كه مردم را از زنا ملامت مى كرد خود زنا كرده، سلطان امر كرد كه او را بدار زنند، مادر او نزدش آمد لطمه بصورت خود مى زد، بمادر گفت: ساكت باش جز این نیست این حال من از نفرین توست، مردم چون آن را از او شنیدند گفتند: چگونه آن براى ما ثابت مى شود و از چه راهى آن را بدانیم؟ گفت: بچه را بیاورید، آوردند او را، پس بچه را گرفت و گفت: پدرت كیست؟ بچه “به سخن آمد” گفت: فلان چوپان از بنى فلان، پس خدا آشكار ساخت دروغ كسانى را كه درباره ى جریح گفته بودند، پس جریح قسم خورد كه از مادرش جدا نشود و او را خدمت كند.

در اصول كافی  از حضرت باقر علیه السلام روایت كرده فرمود: همانا بنده اى نسبت به پدر و مادر خویش در زمان حیاتشان نیكوكار است سپس آنها مى میرند و او بدهى آنها را نمى پردازد و براى آنها آمرزش نمى خواهد پس خدا او را عاق و نافرمان مى نویسد.(5)

رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند:نیکی و احسان به پدر و مادر از نماز و روزه و حج و عمره و جهاد افضل و ثوابش بیشتر است

 

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: بترسید از اینکه عاق پدر و مادر شوید، زیرا بوی بهشت از پانصد سال راه به مشام انسان می رسد ولی هیچگاه به کسانی که مورد خشم پدر ومادر هستند نخواهد رسید.(6)

على بن الحسین علیه السلام فرمود: مردى نزد پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم آمد عرض كرد: اى رسول خدا “صلى الله علیه و آله و سلم” عمل قبیحى نیست كه من انجام نداده باشم آیا براى من توبه اى هست؟ رسول خدا “صلى الله علیه و آله و سلم” به او فرمود: آیا یكى از پدر و مادرت زنده اند؟ عرض كرد: پدرم زنده است، فرمود: برو به او نیكى كن، راوى گفت: چون روى گردانید “كه برود” رسول خدا “صلى الله علیه و آله و سلم” فرمود: اگر مادرش بود “یعنى اگر مادرش زنده بود و به او نیكى مى كرد زودتر توبه اش پذیرفته مى شد". (7)

به هر حال پدر ومادر وسیله ی طبیعی برای به وجود آمدن ورشد وتربیت تکوینی فرزند هستند ودر حقیقت آنها رب ظاهری فرزندان به حساب می آیند ،روی این جهت تجلیل وحفظ حرمت و اطاعت آنان واجب است.

 

کلام آخر

«ربِ اغفِرلی وَ لِوالدیَ وَارحَمهُما کَما رَبیانی صغیراً وَاجزِهما بالحسناتِ احساناً وَ بالسیئاتِ غُفراناً آمینَ رَب العالمین»

 

پی نوشت ها:

1-نهج البلاغه، حکمت 399

2-اصول کافی ،ج2،ص159

3-جامع السعادات،ج2،ص259

4-طرائف،ج1،ص182

5-اصول کافی،ج2،ص163

6-جامع السعادات،ج2،ص257

7-مستدرک الوسائل،ج2،ص628