قضا و قدر الهی چه نقشی در زندگی ما مسلمانان دارد ؟

پاسخ :

اعتقاد به قضا و قدر از آن اندیشه هایی است که در طول تاریخ به نوعی با ساختارهای قدرت مرتبط بوده است . پادشاهان مستبد دوست داشتند که مردم جبرگرا باشند بخاطر اینکه هر بلایی سر مردم بیاورند ، مردم بگویند که قسمت و تقدیر ما این بوده است . یکی از پیامدهای اجتماعی جبرگرایی این است که فرد برای تغییر شرایط موجود تلاش نمی کند. اگر شما احتمال بدهی که در کنکور قبول می شوی سعی می کنی که در کنکور قبول بشوی . ولی اگر فکر کنی که دست من نیست و قبلا مقدر شده است . اگر قرار است که قبول بشوم ، می شوم و اگر قرار باشد که قبول نشوم ، نمی شوم . و درس خواندن من هیچ فایده ای ندارد . شما وقتی تلاش می کنی که فکر کنی قبول شدن شما دست خودت است.

حکام جور همواره تلاش می کردند که مردم جبرگرا بشوند . و نخواهند که حق شان را از حاکمان بگیرند و بگویند که قسمت ما همین بوده است . گلیم کسی را که بافتند سیاه با آب زمزم و کوثر سفید نتوان کرد . این نگاه دو کس است . یکی نگاه انسان تنبل که می خواهد توجیهی برای تنبلی اش داشته باشد . یکی حاکمان و مستبدانی که نفعشان در تنبلی مردم است .

علامه اقبال لاهوری می گوید : بعد از هر شکست بزرگ ، ملتهای شکست خورده نگاه جبرگرانه پیدا می کنند . مثلا مغول مردم کشورهای اسلامی را شکست داده و اذیت کرده و بعد اشعار جبرگرانه در آن دوره در میان مردم زیاد است . زیرا این جبرگرایی نوعی واکنش مردم است برای اینکه شکست خودشان را توجیه کنند و خودشان را آرام کنند فرافکنی بکنند و بگویند که خدا این کار را خواست و تقدیر الهی بوده است و بگویند که کاری از دست ما برنمی آید.

کسی که اشتباه کرده ، برای اینکه وجدان خودش را آرام کند می گوید که قسمت ما این بود . یا اینکه بقیه برای اینکه او را آرام کنند می گویند که قسمت تو بود و خدا را هم بدهکار می کنند . حقیقت این است که خدا تعهد نکرده است که کوتاهی های ما را جبران بکند

 وقتی اسرای کربلا را به دارالعماره ی کوفه می آورند، ابن زیاد به امام سجاد(علیه السلام) نگاه می کند و می گوید که این کیست؟ می گویند که ایشان علی پسر امام حسین(علیه السلام) هستند. ابن زیاد با بی ادبی می گوید که مگر علی بن حسین (اشاره به علی اکبر) را خدا نکشت؟ امام سجاد(علیه السلام) می فرماید: آن علی بن حسینی که کشته شده برادر بزرگ من بود و او را خدا نکشت، بلکه مردم کشتند. ابن زیاد می خواست از خودش رفع اتهام بکند و بگوید که علی بن حسین را خدا کشت.

جبر گرایی نوعی فرافکنی است. جامعه ای که دنبال جبر مطلق است فرسوده می شود و خالی از شوق و ذوق عمل می شود. در جوامعی که به اختیار مطلق معتقد هستند ، در یک جاهایی خسته می شوند و به درهای بسته می خورند . آن جوری که می خواهند نتیجه نمی گیرند و ناامید می شوند. بنظر می رسد اعتقاد میانه ی جبر و اختیار که تفکر شیعیه ی امامیه است از این جهت به ما کمک می کند که ما نوعی بالانس معنوی و فکری هم پیدا می کنیم . یعنی ضمن اینکه موظف هستیم که تلاش کنیم ، از آن طرف می دانیم که همواره یک منبع مطمئن حمایت کننده در کنار ما هم وجود دارد. من تلاش خودم را می کنم و از او هم کمک می‌گیرم، پس حتما برای من اتفاق خوبی خواهد افتاد.

اعتقاد میانه ی جبر و اختیار که تفکر شیعیه ی امامیه است از این جهت به ما کمک می کند که ما نوعی بالانس معنوی و فکری هم پیدا می کنیم . یعنی ضمن اینکه موظف هستیم که تلاش کنیم ، از آن طرف می دانیم که همواره یک منبع مطمئن حمایت کننده در کنار ما هم وجود دارد

ما می گوییم: مال حلال را دزد نمی برد. ولی اگر مال حلال را هم مواظبش نباشید دزد می برد. مردم در راهی با پیامبر می‌رفتند. برای خوردن غذا در وسط راه همراهان از پیامبر پرسیدند که پای شترها را ببندیم یا توکل بکنیم ؟ مثل اینکه بگوییم ما به ماشین مان دزدگیر بزنیم یا بدست خدا بسپاریم؟ پیامبر فرمودند: شترها را ببندید و توکل کنید . شاعر می‌گوید: با توکل زانوی اشتر ببند که اشاره به این حدیث است. پس ماشین تان را قفل کنید و توکل هم بکنید. ماشین تان را قفل کنید زیرا اگر این کار را نکنید آن را می دزدند و هنگام قفل کردن توکل هم بکنید زیرا خیلی از ماشین ها را هم قفل کردند ولی باز دزد آن را برد . پس مال حلال را هم دزد می برد . 

کسانی که در ازدواج هایشان انتخاب های موفق می کنند ، می گویند که ما حواس مان را جمع کردیم ولی در ازدواج هایی که به شکست ختم می شود می گویند که بخت ما یا قسمت ما این بود. کسی که اشتباه کرده ، برای اینکه وجدان خودش را آرام کند می گوید که قسمت ما این بود . یا اینکه بقیه برای اینکه او را آرام کنند می گویند که قسمت تو بود و خدا را هم بدهکار می کنند. حقیقت این است که خدا تعهد نکرده است که کوتاهی های ما را جبران بکند.