در برخی توصیه های اخلاقی دیده می شود که گفته اند انسان باید خود را در مقابل همه  حقیر و خوار بشمارد ، و این مقابل خود بزرگ بینی و تکبر است ، حال سوال این است که مرز این خود شکنی و تواضع تا چه حد است ؟ آیا ما اجازه داریم برای به دست آوردن فضیلت فروتنی خود را مقابل دیگران حقیر و کوچک کنیم ؟

باید دقت کنیم که در معارف اسلامی برای هر چیزی حد و اندازه ای در نظر گرفته شده است و اینگونه نیست که یک دستور اخلاقی آمده باشد و حدود آن مشخص نباشد و این کوچک شمردن خود برای جلوگیری از تکبّر هم شرایطی دارد . اگر این باور را بدون قید و شرط بپذیریم، معنایش آن است که پیامبر(صلی الله علیه و آله)، امام علی(علیه السلام)، امام حسین(علیه السلام)، زمانی به مدارج بالای اخلاقی دست خواهند یافت که خویشتن را – نعوذ بالله – کم‌ارزش‌تر از ابوسفیان، معاویه و یزید بپندارند!! پیامبران نیز باید دشمنان مشرک خویش را با ارزش‌تر از خود دانسته و هرگز برای خود، مقام و منزلتی برتر از آنان در نظر نگیرند! اما آیا این بزرگواران همین روش و منش را داشتند؟! پاسخ این پرسش را می‌توانیم در سخن پروردگار در قرآن کریم مشاهده کنیم: «وَ لَقَدْ آتَیْنا داوُدَ وَ سُلَیْمانَ عِلْماً وَ قالاَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی فَضَّلَنا عَلى‏ کَثیرٍ مِنْ عِبادِهِ الْمُوْمِنین»؛[1] و ما به داود و سلیمان دانشی هدیه کردیم و آن دو عرضه داشتند که ستایش، شایستۀ پروردگاری است که ما را بر بسیاری از بندگان با ایمان خود برتری داده است! همان‌گونه که مشاهده می‌شود، این دو پیامبر بزرگوار، برتری خود را نه تنها بر مردم عادی و بی‌ایمان، بلکه بر بسیاری از مومنان اعلام داشته و به همین دلیل، شکرگزار پیشگاه پروردگار شدند، اما خداوند هرگز آنان را مواخذه نفرموده که چرا حس خودبرتربینی شما را فرا گرفته و چرا این رذیلت اخلاقی را ترک نمی‌کنید؟! بلکه گویا پروردگار با سکوت خود مهر تأییدی بر این گفتارشان زده است!

صفحات: 1· 2