امیر المومنین علی(علیه السلام)در چندین مورد، برتری خود را نسبت به دیگران اعلام کرده است.[2] در دعاها و مناجات بر‌جای مانده از پیشوایان دینی نیز بسیار می‌بینیم که آنان به دلیل برتری خود بر دیگر موجودات به درگاه خدا سپاس آورده اند.

هرگاه افرادی از یک گروه باشیم که به صورت معمول در یک رده و دسته گنجانده می‌شویم و همگی دانشی نسبتاً برابر داشته و به فعالیت‌های اجتماعی، عبادی تقریبا همسانی می‌پردازیم، هرگز سزاوار نیست که تکبری داشته و خود را برتر از سایرین بپنداریم و همچنین در مقابل دیگر افرادی که امیدی به توبه و بازگشت دارند، نیز همواره باید این تصور را در ذهنمان مجسم کنیم که شاید او عاقبت به خیر شده و ما خدای ناخواسته به سرنوشت بدی دچار شویم.

امام سجاد(علیه السلام) هرگاه سفره طعام برچیده می‌شد، چنین دعایی می‌خواند: «الحمد لله الذی حملنا فی البر و البحر و رزقنا من الطیبات و فضلنا على کثیر من خلقه تفضیلا»؛[3] ؛ ستایش، پروردگاری را رواست که وسایل حرکت ما را در خشکی و دریا فراهم کرده و غذاهای پاکیزه‌ای روزی ما نمود و ما را بر بسیاری از آفریدگانش برتری‌های چشمگیری بخشید. مروی است که: «خدا به موسی بن عمران وحی فرستاد که: ای موسی! هیچ می دانی که چرا ترا برگزیدم و اختیار کردم به سخن گفتن با خودم؟ عرض کرد: به چه سبب بود؟ فرمود که: من ظاهر و باطن همه بندگان خود را دیدم، هیچ یک را ندیدم که ذلت ایشان از برای من چون تو باشد، ای موسی! به درستی که تو هر وقت نماز می کردی رخسار خود را بر خاک می گذاردی» (4) در این روایت به خوبی مشخص است که آنجا کوچک شمردن خود ارزش است که در مقابل پروردگار هستی باشد نه اینکه در مقابل هر کسی انسان خود را تحقیر کند . خداوند برای عزت نفس و کرامت بنده هایش ارزش زیادی قائل است و به ما اجازه نمی دهد که در مقابل هیچ احدی خود را خوار و ذلیل کنیم . هرگاه افرادی از یک گروه باشیم که به صورت معمول در یک رده و دسته گنجانده می‌شویم و همگی دانشی نسبتاً برابر داشته و به فعالیت‌های اجتماعی، عبادی تقریبا همسانی می‌پردازیم، هرگز سزاوار نیست که تکبری داشته و خود را برتر از سایرین بپنداریم و همچنین در مقابل دیگر افرادی که امیدی به توبه و بازگشت دارند، نیز همواره باید این تصور را در ذهنمان مجسم کنیم که شاید او عاقبت به خیر شده و ما خدای ناخواسته به سرنوشت بدی دچار شویم.

اگر حتی درصد کوچکی از احتمال وجود داشته باشد که فردی از ما بدتر باشد، هرگز حق نداریم خود را برتر از او بپنداریم. علاوه بر آن، هرگاه انسان به موقعیت والاتری در اجتماع دست ‌یابد، بر او لازم است که در اندرون خود و در مقایسه خویشتن با جهان آفرینش،بر فروتنی خود بیفزاید[5] نه آنکه لازم باشد خود را از نادانان و مشرکان نیز پست تر بداند.

جمع بندی :

یادمان باشد که اسلام یک دین کامل و بی نقص است اگر به روایت و آیه ای برخورد کردیم که  با عقل و نقل چندان سازگار نیست باید برویم مطالعه کنیم  آن حکم را در کنار احکام دیگر که در آن زمینه خاص صادر شده است قرار دهیم و راه تعادل و درست را برگزینیم.

در این زمینه خاص هم درست است که اسلام امر به تواضع و فروتنی می کند اگر روایات دیگر در این زمینه را مورد بررسی قرار دهیم خواهیم دید که تواضع و شکسته نفسی هم شرایط خودش را دارد . ما اجازه نداریم خود را در مقابل دیگران بشکنیم حالا نیّت هر چه که باشد چه یک نیاز دنیایی باشد چه به دست آوردن یک فضیلت اخلاقی . به عنوان مثال خداوند متعال به هیچ وجه اجازه نمی دهد ما در حضور هیچ کس به گناهانمان اعتراف کنیم که ارزش خود را از دست بدهیم ، یا در روایات بسیار نهی شده ایم از اینکه مرتبا عذر خواهی کنیم ، به ما دستور داده اند مراقب رفتارمان باشیم که نخواهیم به دلیل رفتار نسنجیده در مقابل دیگران عذر تقصیر بیاوریم .

صفحات: 1· 2