هر انسانی طالب موفقیت و پیروزی بوده و از شکست و ناکامی گریزان است . بر این اساس به راه‌کارها و روش های متوسل می‌شوند که آنان را در رسیدن به مطلوب خویش یاری دهد و سریعترین و نتیجه بخش ترین راه را پیش رویشان باز کند. در همین راستا کتاب‌هایی منتشر و برنامه‌های آموزشی ساخته شده که هریک به زعم خویش آدمی را درجهت رسیدن به موفقیت یاری می‌رساند. کتاب گرانقدر نهج البلاغه نیز از این موضوع غافل نبوده و به نکات ارزشمندی در این زمینه اشاره داشته است.

 گام به گام تا موفقیت

حضرت علی علیه السلام در میان سخنان خویش به عوامل موفقیت نیز توجه داشته‌اند که در ذیل به مواردی از آن اشاره می‌کنیم:

1)‌ «جوینده چیزی یا به آن یا به برخی از آن خواهد رسید.» (نهج البلاغه ترجمه دشتی/حکمت/ 386)

بنابراین اولین گام  و یکی از اساسی ترین گام‌ها در موفقیت را خواست و طلب می توان نام برد، چرا که آدمی تا طالب چیزی نباشد بدان نیز دست نخواهد یافت. طولانی ترین راه ها نیز با برداشتن اولین قدم آغاز شده و به سرانجام رسیده‌اند.

2) «علم خود را نادانی و یقین خود را شک و تردید مپندارید، پس هرگاه دانستید عمل کنید و چون به یقین رسیدید اقدام کنید.» ( همان/ حکمت 274)

گام دوم پس از خواست و طلب، به دست آوردن اطلاعات و آگاهی‌های لازم در آن زمینه است. چرا که بدون معرفت و آگاهی قدم گذاستن در پیچ و خم مشکلات و سختی ها خود مشکلات دیگری را به همراه خواهد داشت که نهایتاً منجر به  پشیمانی و سرگردانی خواهد شد. علاوه بر این یقین به درستی کار و برحق بودن آن از شرایط لازم موفقیت ( حقیقی )است چراکه انسانی را می توان موفق واقعی نام نهاد که با دقت و آگاهی به موفقیت دست یافته است و نه با بخت و اقبال.

3) « آن کس که از افکار و آراء گوناگون استقبال کند صحیح را از خطا خوب شناسد.» ( همان/ حکمت 173)

از دیگر عوامل موفقیت صبر و شکیبایی است. روایت شده به داود پیغمبر وحى رسید كه اخلاق خود را مانند اخلاق من گردان و همانا یک قسمت از اخلاق من این است كه من بسیار شكیبایم و انسان شكیبا و صابر اگر در حال صبر بمیرد شهید مرده است و اگر زنده بماند عزیز است بدانید كه صبر كردن بر آنچه كه نفس از انسان میخواهد سرلوحه‏ى پیروزیست و شكیبائى بر محنت‏ها سرلوحه‏ى فرج و گشایش است

یکی دیگر از عوامل موفقیت مشورت کردن واستفاده از آراء و افکار دیگران است. حضرت امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید كه: در هر كارى، خواه اخروى و خواه دنیوى، مشورت با مۆمنین لازم است، امّا در كار آخرت، باید مشورت كنى با كسى كه در او پنج خصلت باشد، عقل و علم و تجربه و نصح و تقوى. یعنى: كسى كه قوّت تمیز میان حسن و قبح داشته باشد. و علم به اوامر و نواهى نیز او را حاصل باشد. و در كارها صاحب تجربه باشد. و هر چه گوید به محض دیندارى و خاطر خواهى گوید، نه از روى فریب و غدر. و متّقى باشد. پس اگر شخص این چنین نیابى، این صفات را خود به عمل آر و بعد از رجوع و استغفار، با خود مشورت كن و عزم را جزم كرده و توكّل به خدا نموده، هر چه به خاطرت افتاد به او عمل كن، كه البتّه صواب است. (مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان/ 350 ) 

4) «شتاب پیش از توانایی بر کار و سستی پس از به دست آوردن فرصت از بی خردی است.» ( همان/ حکمت 363)

عجله کردن قبل از به دست آوردن امکانات و اطلاعات لازم  در زمینه موفقیت و همچنین سستی و کوتاهی کردن پس از مهیّا شدن شراط لازم به کلی نهی شده است. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: مبادا هرگز در كارى كه وقت آن فرا نرسیده شتاب كنى، یا كارى كه وقت آن رسیده سستى ورزى، و یا در چیزى كه (حقیقت آن) روشن نیست ستیزه جویى نمایى و یا در كارهاى واضح و آشكار كوتاهى كنى! تلاش كن تا هر كارى را در جاى خود، و در زمان مخصوص به خود، انجام دهى خ (69618- 69588).

5) « کسی که به کارهای گوناگون پردازد، خوار شده پیروز نمی‌گردد.» ( همان/ حکمت 403)

این سخن امام اشاره بر تمرکز بر کار و به دست آوردن تخصص در آن زمینه دارد . امام على «علیه السلام » می فرمایند: ارزش هر كس (به اندازه همان)، چیزى است كه در آن خوب وارد است (و در آن مهارت دارد و هنرمندانه انجام مى‏دهد) .

و این حكمت عملى- به نوبه خود- ارزشهاى پوچى را كه انسان خود را با آنها ارزشمند مى‏شمارد نفى مى‏كند. پس ارزش هر كس به مال و مكنتى نیست كه در ملكیّت دارد، یا به جاه و جلالى كه به دست آورده است، و نظایر اینها، بلكه ارزش واقعى به آن كارى است كه خوب انجام مى‏دهد، یا رشته و هنرى كه در آن مهارت و تخصّص دارد. و فرقى نیست كه مراد چیزى باشد كه انسان آن را نیكو انجام مى‏دهد، یا چیزى كه آن چیز انسان را خوب و نیكو مى‏سازد، زیرا كه دوّمى نیز از لحاظ حكیمانه همان اوّلى است‏. (الحیاة / ترجمه احمد آرام / ج‏5 / 440  )  

6) « حفظ و به كار گیرى تجربه رمز پیروزى است .» (همان / حکمت 211)

اولین گام و یکی از اساسی ترین گام‌ها در موفقیت را خواست و طلب می توان نام برد، چرا که آدمی تا طالب چیزی نباشد بدان نیز دست نخواهد یافت. طولانی ترین راه ها نیز با برداشتن اولین قدم آغاز شده و به سرانجام رسیده‌اند

مرد خردمند هنرپیشه را

عمر دو بایست در این روزگار

تا بیكى تجربه‏ آموختن‏

با دیگرى تجربه‏ بردن بكار

7) « پیروزى در دوراندیشى، و دور اندیشى در به كار گیرى صحیح اندیشه، و اندیشه صحیح به راز دارى است.»  ( همان. حکمت 48)

یکی دیگر از عوامل موفقیت، به کار بردن اندیشه صحیح برای دستیابی به هدف و فاش نکردن آن در ملاء عام است؛ چرا که گاه اطلاع یافتن افراد حسود و سود جود موجبات به تأخیر افتادن هدف را فراهم می‌سازد. چنانکه حضرت كاظم سلام اللَّه علیه فرمود: اگر در دست خود چیزى دارى سعى كن دست دیگرت از آن اطلاع پیدا نكند. (مشكاة الأنوار / ترجمه عطاردى/ 304  )

8) «انسان شكیبا، پیروزى را از دست نمى‏دهد، هر چند زمان آن طولانى شود.» ( همان/ حکمت 153)

از دیگر عوامل موفقیت صبر و شکیبایی است. روایت شده به داود پیغمبر وحى رسید كه اخلاق خود را مانند اخلاق من گردان و همانا یک قسمت از اخلاق من این است كه من بسیار شكیبایم و انسان شكیبا و صابر اگر در حال صبر بمیرد شهید مرده است و اگر زنده بماند عزیز است بدانید كه صبر كردن بر آنچه كه نفس از انسان میخواهد سرلوحه‏ى پیروزیست و شكیبائى بر محنت‏ها سرلوحه‏ى فرج و گشایش است. (إرشاد القلوب / ترجمه رضایى / ج‏1/306  )  

خواهى كه شود عاقبت كار حسن‏

پیوسته رداى صبر بر دوش فكن‏

بى‏حلم مزن نفس كه یارى خوبست‏

و ز طیش به باد مى‏رود روح و بدن‏

این عوامل بخشی از عواملی است که در پیروزی و موفقیت دخیل‌اند البته در این کتاب ارزشمند عوامل دیگری نیز یاد شده که در این مقال فرصت ذکر آن نیست امید که در تمام مراحل زندگی موید و پیروز باشید.